Menu

Friday 9 November 2018

KAWTCHHUAH ROPUI


KAWTCHHUAH ROPUI : __________________________ ~Atea Thihlum India hmarchhak hi hmun nuam tak mai leh a hmunhma te la zir chian tawk loh, hmanlai mite hnamzia leh nunphung an ro phumruk te bakah, mihring siamchawp nilo hmanlai thil mak tak tak te awmna hmun a ni. Hmasang hmunhma hlui leh maksak tak tak te chu, an hausakna a ni a, Tunhnai lawkah Indian archaeologist te chuan, Mizoram (Champhai dist) chhung Myanmar ramri bulhnai Champhai leh Farkawn khua inkar tlangdung, ramhnuai hmunhma rem leh nuam tak a mi 'Vangchhia' khua chu Hmanlai hmunhma leh thilhlui zirchian chakawm leh buaipui phurawm takah an ngai a ni. Kum tam tak liam tawhah khan, mihring ten hlum aṭang chauha bungbel leh eng ilo, an siamthiam hunlai 'Megalith culture' hunlai a mi daih tawh lungphun leh thildang te awm in, he khua ah hian venhim leh enkawl an ni. Helai a hmunhlui zahawm tak hi 'Kawtchhuah ropui' (The great gateway) tih a ni. Heng lung a milem inker te hi an awmzia hriatthiam harsa tak mai an ni. Kum 2010 nipui lai khan P.Rohmingthaga convener INTACH (Indian national trust for art and culture heritage) Mizoram chapter chuan hetiang hmun hlui leh vang tak, hmanlai hmunhlui leh sulhnu hriatchian leh zir tur hian, hma a la a Helai thingtlang hmun vangchhia ram a, hmun hlui upa leh thilhlui mak tak, mitla te hi an nihna hmuchhuak leh zirchiang a, helai hmunhma hi rawn luhchilh tur hian 'Archaeological survey of india' (ASI) te chu, ngenin a sawm ani. He IAS officer (rtd) thathawh duhna leh thiltum nghet tak hi, a lawmawm hle a, tichuan ASI director general 'Rakesh tiwari' chuan, Vangchhia hmunhma rawn tlawh tur chuan, chu sawmna chu a pawm ta a ni. Kum 2015, November thla chuan ASI director general leh a thawhpui te bakah INTACH official te chuan hmun hla taka awm Vangchhia khua a thil hlui hmuhchhuah phurawm tak te chu, an han tlawhchhuak ta a. ASI director leh thilhlui laichhuaktu mithiam te chuan, a hmunah chuan rangtaka che nghalin, hmanlai thilhlui eng engemaw hriatchhuahna tur, lunga milem leh thil inker te chu an hmuchhuak nghal a. Tin hmanlai a mi tawh meihawl kehthem leh thil dang engemaw zat te chu, 'Radio carbon dating' (thil hlui upat leh an rei zawng hriatna) ti tur leh enfiah turin Laboratory ah an thawn ani. Hetih lai hian, he team in an hmuhchhuah pakhat 'Water pavilion' an tih alung pianzia chu Mughal khawpui hmun hrang hrang intihhlimna hmuna an hmuhchhuah 'Arena' a mi te nen chuan a inang hle a ni. Archaeologist te chuan, hetiang thil hrawl tak hmuhchhuah hian a entir chu, hmanlaiin henglai hmun luahtu te hian, chak tak leh kawng hrang hranga hlawhtlinna nen he hmun hi an luah, tih hi a ni. "Ramhnuai thinghnah leh thingzar buk tak tak te awmna hma ah chuan, chu hmun chu kan va tlawhchhuak a. Hmun tamtak chu inchhuih palh vanga, petek leh tluk mai theihna a ni. He lai hmun hian khawpui bo, sulhnu a kawlin a lo vawnghim a emaw hmanlai hnam fing leh lian zawk bo te nen an intluk hial emaw ani ang. Engpawhnise thutlukna leh atawp khar tur chuan, zir chian leh deuh nan, hun tam zawk kan la mamawh a ni". Tiin Dr Sujeet Nayan, Asst Superintending Archaeologist, ASI delhi leh Director of Vangchhia excavation nibawk chuan, Northeast Live a hrilh. ASI team hmasa ber te hian, helai hmun zirchiang hian, thla khat vel Vangchhia hi an chamchilh. An ngaidan hmahruai atan chuan, he hmun hi khawvela hmanlai thlanmual hmun 'Necropolis site' lian ber pakhat a ni. Chubakah hmasanga hnam fing hriatloh te, sulhnu thilchhui theihna hmanrua a pe a ni. He team hian thla khat zet hna an thawh hnu ah, team dang lokal in henglai hmuna lo khawsa te leh an sulhnu thil engemaw hriatchhuah loh thuruk inkhuh bo te haihawn leh hailan chu an tum ani. Tin a hma a mite tha lo thawh tawhna te chu, hlawkpuiin helai hmuna thil chianglo chhuidawn leh suangtuah thiamna te pawh chu an neih phah ani. Vangchhia hmuna thilhlui hmuhchhuah te zinga mit la ber tu chu, "Pipute lamlian" ṭitoh deuha lehchhuah chuan, 'Thlahtu te kawng' (roughly translating to ancestor's pathway) hi ani.He hmun hi vangchhia kal tlangin hmarlam chhimlam leh khawchhak lam kawngpeng pathum te zawh tawp hnuin, a awm a. Lawi lulem inker lamhawiin lung a intlar a, pangpar leh mihring lem te pawh helai hi kawtchhuah ropui ami te nen khan a in ang a ni. He hmun tlanglam panna ah hian vawnban siam a ni bawk. Heng mizoram khua Farkawn, Lianpui, Khankawn, Khawbung leh Vaphai bulah te hian, hmanlai hlum aṭanga bungbel an siam thiam hunlai a mi,'Megalithic stone' an tih te chu hmuh tur an awm a Tin Dungtlang tlangchhip ah pawh mihring te puka an chenlai a siam lungphun dangdai bik tlem azawng a awm bawk. Helaia lungphun sang ber hi mihring puitling aiin a sang zawk ani. Tualchhung mite rin dan chuan, lungphun a milem inker te hi hmanlai Myanmar ram chin hills pela helai rawn lut ten engemaw a awmzia hriat harsa tak, hriatrengna leh awm reng tura an duh te an ker niin an ngai. Tin hmasang thawnthu henglai bial mipui te sawi in ang tlang a awm Kawtchhuah ropui hi india leh Myanmar ram inrina lai a mi ṭiaului panna, kawng zawng zawng luh rukna hmun a ni. Henglai chanchin zirtu te chuan henglai hmunhma kaltlang hian, heng hmanlai lungphun chanchin ni thei awm te chu an lawrkhawm nasa hle a. Mahse zawhna lian tak nireng tur chu, heng lung te hi engtia upa nge an nih ? Tute phun nge ? Heng lung hrawl tak tak engemaw zat te hi, luikam phairuam mawng tak lunglakna hmun aṭangin, tlang pangper awih zetah hian, engtinnge an laksawn theih ? Tih te hi a ni. Vangchhia hmuna heng hmanlai thil hlui te leh a hual vela hamṭhatna engemaw awm mek hi, Mizoram , thilmak leh hriatphak rual lova mi hiptu leh mit latu te an ni a. Henglai hmun te hi a hma ami belhchhah nan a, an chanchin zirchian leh zir bingna awm tur chiah hi thil beisei awm chu a ni. "Kawtchhuah ropui" hi Archaeological survey of india hian, 'National importance' ah a puang a. 17 feb.2014 a The gazette of india : Extraordinary in ancient site of national importance ah a puan thu hi chhuah a ni. Gazette ah chuan, Kawtchhuah ropui tilovin 'Menhirs and caves at vangchhia' tia ziah a ni. Kawtchhuah ropui, lunga milem te hi a khuar nilovin a pawnga ker vek an ni a. A mak dangdai bik hle a ni. Tin a hmun hi, hmanlai (pipute lamlian) pasarih infinkhawmna anih avangin, a hlu zual hle a. Heng kawngte hian Myanmar leh Mizoram a, khaw hrang hrang a thlunzawm a, hei hian Vangchhia hi Pipute thlang tlakna hmun pui ber ni a ngaih a ni. Heng bakah hian, pipute sulhnu engemaw zat zingah 'Ralven puk' hi kawtchhuah ropui bul, a chhak pangpera ṭiau lui lan theihna lama, lung kerkuak a ni. Puk pangah a awm a, puk leh puk inkar ah inbiak pawh theihna tur, an ker kaw vek bawk. Hei hi ṭiau ral, myanmar aṭang a an mahni rawn run tur, lokal te an awm leh awmloh an lo thlithlai ṭhinna a ni. Tin vangchhia aṭang a km 3 vel ahla, ṭiau panna kawng bulah Lung ropui, inthawina hmun ni a hriat a awm a. Chu lung chu 15.2ft asei 6.8ft asang leh, 10ft a chhah a ni. Lungbang chhak lamah hian, milem inkai lai leh ramsa lem chi hrang hrang 70 vel, a pawng veka ker a awm bawk. Kawtchhuah ropui thlen hma lalin hmun hlui tlang kawr ruamah lungphek inpharh a awm a Lungchang ṭha tak ft 2 leh a chanve a thuk, 6in.vela zaua ker 20 vel a awm a. A kertu ten hmanrua an nei ṭha tawh hle niin a lang a, helai hi 'Hmanlai inthawina hmun' ti a sawi a ni. Hengte bakah hian 'Tuaisiala saphai hmuhna' leh vangchhia khaw tlangval hmelṭha leh tlawmngai 'Laituma' chettlatna hmun hrang hrang te a awm bawk ani. Ni 26-27 march 2015 khan, Vangchhia khawtlang chuan, pi leh pute mizorama an rawn luh a, an kalna hmasa ber, an thlangtlakna kawnah 'Zofate thlangtlak gate' an siam chu, a hawnna leh lawmna hun ropui takin an hmang nghe nghe a ni.
Share This

Previous Post
Next Post
Mizo Pad

Written by

Related Posts

0 Comments: